نهادهای اجتماعی اصلی جامعه ایران در چند دهه اخیر چه تغییراتی داشته‌اند؟
تاریخ انتشار: ۲۲ آبان ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۹۰۷۵۴۲۵
ایسنا/خراسان رضوی یک جامعه‌شناس و پژوهشگر اجتماعی برخی تغییرات نهادهای اجتماعی اصلی جامعه ایران در چند دهه اخیر را تشریح کرد.
حسن رضایی بحرآباد، شامگاه یکشنبه ۲۱ آبان ماه در سومین نشست از سلسله نشست‌های مساله شناسی امر اجتماعی با عنوان گفتاری در باب تغییرات اجتماعی که در محل پژوهشکده ثامن برگزار شد، با طرح پرسشی مبنی بر اینکه آیا هر مجموعه‌ای از انسان‌ها که در کنار یکدیگر قرار بگیرند به معنای جامعه خواهد بود؟ عنوان‌کرد: پاسخ این سوال خیر است؛ چراکه جامعه نه از کنار هم قرار گرفتن نفس افراد بلکه از ترتیبات، مناسبات و روابط بین آن‌ها است که شکل می‌گیرد.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
وی در ابتدای ارائه خود در خصوص تغییرات اجتماعی، تشریح کرد: تغییرات اجتماعی به معنای تغییر آن چیزی است که بین اعضای تشکیل‌دهنده جامعه و افراد می‌گذرد. حال آنچه بین اعضای تشکیل‌دهنده جامعه می‌گذرد چیست؟ طبیعتا بین انسان‌ها روابطی شکل می‌گیرد که بازهم این روابط تشکیل اجتماع نمی‌دهند؛ زمانی که روابط نسبتا پایداری بین افراد به وجود آید و این روابط منجر به ضوابط شوند و دارای یک نظم و اصولی باشند آن زمان است که هسته اولیه جامعه ایجاد خواهد شد.
این جامعه شناس ادامه داد: مجموع قواعد در جریان بین انسان‌ها مجموعه ضوابطی است که جامعه و نظم اجتماعی را شکل می‌دهد. کوچکترین واحد این مجموعه هنجار یا شیوه عمل نام دارد و به معنای چگونگی رفتار معطوف به دیگری در جامعه است. دیگری می‌تواند دارای هرنقشی از جمله دوست و خانواده یا یک عضو ناشناس جامعه باشد که جامعه نسبت به هریک از این نقش‌ها برای ما یک شیوه عمل تعیین کرده است. شیوه‌های عمل وقتی در نسبت با نقش‌ها قرار می‌گیرند مجموعه‌ای به نام نهاد را شکل می‌دهند. نهاد مجموعه‌ای از افراد است که هریک دارای نقشی بوده و این نقش‌ها به وسیله دستورالعمل‌هایی به یکدیگر وصل شده است.
رضایی بحرآباد با بیان اینکه نهادهای اجتماعی مانند جامعه، انتزاعی هستند، اضافه کرد: کوچکترین نهاد جامعه خانواده است. هریک از اعضای نهاد خانواده دارای نقش هستند و در مجموعه‌ای به نام خانواده جمع شده‌اند.
وی افزود: وقتی هنجارها نسبتا ثبات پیدا می‌کند و رایج می‌شود ارزش نامیده می‌شود. ساختارهای اجتماعی مجموعه‌ای از نهادها هستند که خود شامل نقش‌ها، ارزش‌ها و هنجارها می‌شوند.
این جامعه شناس و پژوهشگر اجتماعی در خصوص تغییرات اجتماعی یادآور شد: وقتی از تغییرات اجتماعی صحبت می‌کنیم یعنی هرکدام از عناصر جامعه (از کوچکترین بخش‌ها که هنجار و شیوه عمل است تا مجموعه نقش‌ها و نهادها) در طول زمان دچار تغییر می‌شود.
توسعه؛ مهمترین متغیر موثر بر تغییرات اجتماعی در سده‌های اخیر
رضایی بحرآباد با بیان اینکه روند تحولات و تغییرات اجتماعی در جامعه ما به تندی پیش می‌رود، تصریح کرد: مهمترین متغیری که در سده‌های اخیر بر تغییر اجتماعی در جوامع مختلف تاثیر گذاشته مفهوم توسعه است. جامعه ما نیز دو تا سه قرن است که با این مفهوم آشنا شده و در روند مدرنیزاسیون قرار گرفته است.
وی در بخش دیگری از ارائه خود تغییراتی که توسعه در جوامع به وجود می‌آورد را در سه حوزه عنوان کرد و گفت: دگرگونی‌های اقتصادی مشهودترین و عینی‌ترین نوع تغییراتی است که بر اثر توسعه در جوامع به‌وجود آمده است و بر اساس آن در حال گذر از اقتصاد معیشتی به صنعتی هستیم. همچنین بر اثر توسعه دگرگونی‌های اجتماعی به وجود آمده است که تغییرات جمعیتی، رشد شهرنشینی، تحرک جغرافیایی، تغییرات سطح آموزش، رشد نهادهای آموزشی و علمی، دگرگونی قشربندی‌های سنتی، مشارکت بیشتر مردم در تحولات و رواج وسایل ارتباط جمعی از جمله این تغییرات هستند. علاوه بر آن دگرگونی در فرهنگ و ایستارها نیز دیگر تغییرات توسعه بوده که در تغییر ایدئولوژی اقتصادی، اسطوره‌زدایی از طبیعت در ارتباط با محیط طبیعی، دگرگونی ایدئولوژی‌های سیاسی و مذهبی و رفتارها و سبک زندگی مشهود است.
این پژوهشگر اجتماعی در ادامه ارائه خود به بررسی برخی تغییرات نهادهای اجتماعی اصلی جامعه ایران در چند دهه اخیر پرداخت و اظهار کرد: نهاد خانواده، نهاد دین، نهاد سیاست، نهاد هنر، نهاد ارتباطات و نهاد آموزش از جمله برخی از نهادهایی هستند که به بررسی تغییرات آن در چند دهه اخیر می‌پردازیم. در نهاد خانواده، اشکال جدید همباشی، تغییر عامل اقتدار، تغییر بعد خانوار و کاهش نقش دین، عرف و مناسک از جمله این تغییرات هستند. برخی تغییرات در نهاد دین شامل کاهش پایبندی به ارزش‌ها و مناسک، کاهش اثرگذاری دین در جنبش‌های اجتماعی و ... است.
رضایی بحرآباد افزود: در نهاد سیاست نیز همگانی شدن سیاست در عین سیاست‌زدایی امر روزمره، کاهش و انکار اقتدار نهاد سیاست در عرصه عمومی و خصوصی، قدسیت‌زدایی و عرفی شدن سیاست و سیاستمداران از جمله مواردی بودند که در چند دهه اخیر موجب تغییر این نهاد شده‌اند. در نهاد هنر استقلال نسبی هنرمندان و کارگزاران هنر از نهاد دولت، اکتیویست شدن و نقش اجتماعی هنرمندان و همچنین دسترسی پذیری هنر برای عامه مردم دستخوش تغییرات شدند. همچنین برخی تغییرات در نهاد ارتباطات نیز شامل رواج تکنولوژی‌های نوین ارتباطی، کاهش سیطره دولت، تغییر مفهوم رسانه‌های جمعی و ایجاد جامعه شبکه‌ای است. از جمله تغییراتی که در نهاد آموزش به‌وجود آمده، خارج شدن از کنترل نهاد دین و سیاست، کاهش ارزش آموزش‌های رسمی و رواج مدارس خانگی هستند.
توسعه منجر به چه تغییرات اجتماعی در ایران شده است؟
وی در بخش دیگری از ارائه خود به بیان برخی تغییرات ایجاد شده در ایران معاصر بر اثر توسعه پرداخت و تشریح کرد: جمعیت شهرنشین ایران از حدود ۴۷ درصد در سال ۱۳۵۷ به ۷۴ درصد در سال ۱۳۹۵ رسیده است. میزان باسوادی از ۴۸ درصد در سال ۱۳۵۷ به حدود ۹۰ درصد در سال ۱۳۹۵ افزایش یافته است، در حالی که در طی این مدت جمعیت کشور(تا سال۱۳۹۵) اندکی بیشتر از دو برابر شده اما تعداد دانشجویان کشور ۲۷ برابر شده است. از نظر نسبت دانشجو به جمعیت ما جزو ۱۰ کشور اول دنیا هستیم.
این جامعه شناس ادامه داد: نسبت زنان دانشجو از ۳۰ درصد در سال ۱۳۵۷ به ۶۰ درصد در سال ۱۳۹۵ رسیده است و همچنین تعداد کتب منتشر شده در سال، از ۹۰۰ عنوان در سال ۱۳۵۷ به بیش از ۶۵ هزار عنوان در سال ۱۳۹۵ رسیده است. علاوه بر آن در سال ۲۰۱۳ تعداد ۳۲ هزار و ۶۰۰ عنوان مقاله ایرانی در پایگاه ISI و ۳۶ هزار و ۶۲۸ عنوان مقاله در پایگاه اسکوپوس ثبت شده است.
رضایی بحرآباد اضافه کرد: شاخص توسعه انسانی شاید تنها نقطه اتکایی باشد که بر اساس آن بگوییم جامعه پیشرفت کرده است. شاخص توسعه انسانی ایران در سال ۱۹۸۰ زیر متوسط جهانی بوده و اکنون طبق گزارش‌های سالانه سازمان ملل جزو کشورهای با توسعه انسانی بالا هستیم.
وی در ادامه ارائه خود با طرح پرسشی مبنی بر اینکه آیا ایرانیان در چند دهه اخیر دچار تغییرات فرهنگی شده‌اند و این تغییرات چگونه بوده است؟، تصریح کرد: تحلیل پیمایش‌های ملی نشان می‌دهد از سال ۱۳۵۳ تا ۱۳۸۲ روندی افزایشی در میزان پایبندی به ارزشهای فرامادی (ارزشهای معنوی غیرمذهبی مانند مثل محیط زیست، حقوق زنان و اقلیت‌ها و.. هستند) نسبت به ارزشهای مادی و التقاطی(ترکیبی از دو ارزش فرامادی و مادی) دیده می‌شود. این روند در میان جوانان و تحصیل کرده‌ها بیشتر است. فرامادیون به طور معناداری کمتر از مادیون و التقاطی‌ها خود را مذهبی می‌دانند.
تغییر فرهنگی در ایران از وضعیت سنتی به مدرن
رضایی بحرآباد در رابطه با اینکه پژوهش‌های پیشین چه چیزهایی در مورد تغییرات اجتماعی به ما می‌گوید؟، عنوان کرد: بر اساس پیمایش‌های انجام شده هرچقدر مذهب افزایش پیدا کند ارزشهای فرامادی کمتر شده و هرچقد تحصیل افزایش پیدا کند ارزش های فرامادی بیشتر می‌شوند. دین در حال تغیر مکان از حوزه عمومی به حوزه خصوصی است و ساحت‌های عرفانی و کلامی دین در حال سبقت بر ابعاد فقهی آن است. همچنین پژوهش‌های دیگری انجام شده است که بر مبنای آن علم گرایی با کاهش باور به اعتبار معرفت حاصل از منابع دینی و اعتقاد به دین سنتی همراه است. از جمله دیگر نتایج پیمایش‌های صورت گرفته می‌توان به این مطلب اشاره کرد که تغییر فرهنگی در ایران از وضعیت سنتی به مدرن است.
وی با اشاره به پژوهشی در خصوص پیش‌بینی افراد از مذهبی بودن جامعه در آینده گفت: نتایج تحقیقات نشان‌دهنده وقوع یک تغییر اجتماعی گسترده در جامعه است و محتوای این تغییر نیز پیرامون نقش و نفوذ مذهب در جامعه دور می‌زند. پژوهش دیگری نیز انجام شده است که بر اساس آن می‌توان به این نتیجه رسید که سالخوردگان، کم سوادان و فقیران بیشتر از جوانان، دانشگاهیان و ثروتمندان به اموزه‌های سنتی خانواده پایبندند.
این پژوهشگر اجتماعی اضافه کرد: در چالش بین سنت و مدرنیته عناصر سنتی خانواده حتی بیشتر از عناصر سنتی دینی دستخوش تغییرات شده است. خانواده گرایی در ایران از میانگین هر دو گروه کشورهای با سطح توسعه پایین و متوسط کمتر است. در خصوص ارزشهای سنتی خانواده، ایران از اکثر قریب به اتفاق کشورهای مسلمان نوگراتر و مدرن‌تر بوده است.
رضایی بحرآباد در پایان با نگاهی به تغییرات وضعیت اجتماعی، خاطرنشان کرد: تغییرات اجتماعی روندی بسیار سریع و مشهود داشته است. جنبش‌های اجتماعی حاصل گسست‌هایی است که بر اثر تغییرات اجتماعی به وجود می‌آید. شکافی که بین شیوه اداره جامعه و تغییرات نهادهای اجتماعی وجود دارد باعث ایجاد جنبش‌ها و شورش‌ها شده و خواهد شد.
انتهای پیام
منبع: ایسنا
کلیدواژه: استانی اجتماعی جامعه شناسی سیاست فرهنگ خانواده توسعه استانی اجتماعی استانی اقتصادی استانی شهرستانها استانی سیاسی تغییرات اجتماعی نهادهای اجتماعی پژوهشگر اجتماعی چند دهه اخیر سال ۱۳۵۷ برخی تغییرات درصد در سال سال ۱۳۹۵ جامعه شناس ارائه خود مجموعه ای بر اساس ارزش ها بر اثر نقش ها
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.isna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایسنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۹۰۷۵۴۲۵ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
فرمانداریهای استان تهران برای همکاری با دبیرخانه ۱۰روز فرصت دارند
به گزارش خبرنگار مهر، مرتضی خدمتکار بعد از ظهر پنج شنبه در خصوص برگزاری اولین جلسه شورای توسعه و حمایت از سازمان‌های مردم نهاد استان تهران در سال جاری از آغاز اجرایی سازی «طرح ملی نهضت مشارکت اجتماعی» در سراسر کشور و به موازات آن در استان تهران خبر داد و اظهار کرد: این طرح با هدف شناسایی، ارزیابی و رتبه بندی سازمان و تشکل‌های مردم نهاد، توسط سازمان امور اجتماعی کشور راهبری می‌شود.
وی هدف نهایی اجرای «طرح ملی نهضت مشارکت اجتماعی» را بکارگیری ظرفیت‌ها در جهت حل نظام مسائل حوزه‌های مختلف از جمله حوزه‌های اجتماعی و فرهنگی دانست و گفت: این طرح در اولین جلسه شورای توسعه و حمایت از سازمان‌های مردم نهاد استان تهران توسط مؤسسه مجری در استان تدوین و سایر اعضا نقطه نظرات خود را اعلام کردند.
مدیرکل دفتر امور اجتماعی و فرهنگی استانداری تهران از فرصت ۱۰ روزه به فرمانداریهای شهرستان‌های استان تهران برای همکاری با دبیرخانه این طرح خبر داد و عنوان کرد: ضروری است که در این مدت فرمانداری‌ها جدی تر از روزهای قبل نسبت به ارتباط گیری با مجموعه‌های مردمی و ظرفیت‌های مردمی استان اقدام کنند.
خدمتکار شناسایی و ثبت اطلاعات ظرفیت‌های مردم نهاد را در گام اول مهم دانست و افزود: پس از فاز اول و در گام‌های بعدی می‌توانیم ارزیابی و رتبه بندی و به کارگیری از ظرفیت‌ها را داشته باشیم.
وی به ارائه گزارش اداره کل بهزیستی و اداره کل فرهنگ و ارشاد استان تهران از ظرفیت‌ها و تشکل‌های مردمی اشاره کرد و گفت: طبق این گزارش‌ها مقرر شد که همکاری جدی در روزهای آینده بین دبیرخانه «طرح ملی نهضت مشارکت اجتماعی» و اداره کل‌های مذکور برقرار و ظرفیت‌های آن مجموعه مردمی به کارگیری شود.
خدمتکار در خصوص فعالیت و بهره مندی از تمامی ظرفیت‌های مردمی استان در اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی، بهزیستی، کمیته امداد، فرماندار ی ها، استانداری و نیروهای جهادی‌ها مثل بسیج ابراز امیدواری و افزود: ضروری است که اطلاعات و داده‌های این نهادها سریعاً بهره برداری شود.
مدیرکل دفتر امور اجتماعی و فرهنگی استانداری تهران با تاکید بر ضرورت ارزیابی‌از مجموعه‌های مردمی، عنوان کرد: در این زمینه نیازمند ورود جدی تر هستیم و مقرر شد که به صورت سالانه از این مجموعه‌ها که از استانداری و فرمانداریهای استان تهران مجوز دارند یک نوبت بازدید و ارزیابی میدانی به عمل آورده شود و شرط تمدید این مجموعه‌ها منوط به ارزیابی میدانی و ارائه گزارش فعالیت به شورای توسعه خواهد بود.
خدمتکار از برگزاری کارگاه‌های آموزشی و توانمند سازی مدیران مردم نهاد استان تهران خبر داد و گفت: این برنامه در شش ماه اول سال جاری اجرا خواهد شد.
مدیرکل دفتر امور اجتماعی و فرهنگی استانداری تهران در ادامه از موافقت با درخواست تأسیس دو سازمان مردم‌نهاد، تحت عنوان «مجمع خیرین مهارتی استان تهران» و «انجمن رهایی یافتگان از مصرف الکل» در اولین جلسه شورای توسعه و حمایت از سازمان‌های مردم نهاد استان تهران نیز خبر داد و اظهار کرد: با احتساب دو مجموعه جدید مجموعاً ۴۹۷ مجوز سازمان مردم نهاد توسط استانداری تهران و بیش از ۲۷۰ مجوز توسط فرمانداریهای سطح استان صادر شده است که حوزه فعالیت سازمان‌هایی که توسط استانداری صادر می‌شود در سطح استان و حوزه فعالیت سازمان‌های مردم نهاد که توسط فرمانداری‌ها صادر می‌شود در سطح شهرستان خواهد بود.
کد خبر 6088618
پلمب بیمارستان محب مهر به دلیل کشف حجاب صحت ندارد